جریان آنلاین|علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره بحران فرونشست زمین در استان اصفهان به دیده‌بان ایران گفت: شهر اصفهان و اطراف آن در مجاورت رودخانه زاینده‌رود توسعه پیدا کرده است و به همین دلیل، خشک شدن این رودخانه در سال‌های اخیر باعث شده است که این کلان‌شهر با شدت و سرعت‌بالا تحت تأثیر کم‌آبی قرار بگیرد. هم‌زمان، چاه‌های آب بسیاری در شهرستان اصفهان وجود دارند که حجم برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی را به‌شدت افزایش داده‌اند، به‌نحوی‌که حدود ۴ هزار حلقه چاه درست در راستای زاینده‌رود برای تأمین آب مزارع، باغات و ویلاهای گسترده‌ای که متأسفانه حتی در قطعات زمین بسیار کوچک ایجاد شده‌اند، حفر شده است و این چاه‌ها، آب سطحی متعلق به زاینده‌رود را می‌بلعند.
نزولات جوی اصفهان بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش یافته
کارشناس حوزه فرونشست زمین افزود: در بالادست سد زاینده‌رود، اراضی باغی به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای گسترش پیدا کرده است، به‌نحوی‌که حتی در دامنه‌های دارای شیب بیش از ۴۰ درجه نیز باغات هلو، بادام و ... توسعه یافته که بخش قابل‌توجهی از حقابه رودخانه را این باغات مصرف می‌کنند. همچنین در بالادست سد زاینده‌رود، خطوط انتقال آب به یزد و کاشان کشیده شده است. ضمن این‌که کل نزولات جوی منطقه اصفهان نسبت به درازمدت بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش یافته است. همچنین در ارتفاعات کوهرنگ و ارتفاعات غربی اصفهان، شکل بارندگی تغییر کرده است، به‌طوری‌که قبلاً در فصول پاییز و زمستان، کل این ارتفاعات از برف پوشیده می‌شد، اما در سال‌های اخیر پوشش برفی در این ارتفاعات به شکل محسوسی کمتر شده است، به‌نحوی‌که می‌توان گفت شکل بارش در این منطقه از برف به باران‌های ناگهانی تبدیل شده است.
تشدید نرخ فرونشست در منطقه اصفهان
6 میلیون نفر تحت تأثیر خطر فرونشست
بیت‌اللهی اظهار داشت: مجموع این عوامل به همراه تجمع صنایع آب‌بر و مزارع کشاورزی گسترده در بالادست و پایین‌دست سد زاینده‌رود، دست‌به‌دست هم داده است و کاهش حجم آب جاری در زاینده‌رود را بعلاوه کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی در منطقه اصفهان رقم زده و درنتیجه، منجر به تشدید نرخ فرونشست در این منطقه شده است. موضوعِ خطرناک این است که در شهر اصفهان و اطراف آن، شاهد هم‌جواری زون فرونشست زمین با سکونتگاه‌های شهری و حاشیه شهر هستیم؛ به‌نحوی‌که علاوه بر جمعیت ۵ میلیون نفری شهر اصفهان، بیش از یک‌میلیون نفر نیز در مناطق اطراف این کلان‌شهر زندگی می‌کنند که تحت تأثیر فرونشست زمین قرار دارند.
نرخ فرونشست زمین در شمال شهر اصفهان نسبت به جنوب آن بیشتر است
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تأکید بر این‌که نرخ فرونشست زمین در شمال شهر اصفهان نسبت به جنوب آن بیشتر است، اظهار داشت: هرچه از رودخانه زاینده‌رود که در جنوب اصفهان قرار گرفته است، فاصله می‌گیریم و به سمت شمال این شهر یعنی محله‌های حبیب‌آباد، دولت‌آباد و فرودگاه اصفهان می‌رویم، نرخ فرونشست زمین نیز به‌تدریج افزایش می‌یابد. خاک شهر اصفهان دارای نوعی واگرایی است که براثر پایین رفتن سطح سفره‌های آب زیرزمینی، دچار شکاف و ترک‌های عدیده می‌شود که این امر متأسفانه ابعاد پدیده فرونشست و آثار مخرب آن را در این منطقه بیشتر می‌کند.
وی ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که ساختمان‌ها، محدثات و تأسیسات زیادی در اصفهان تحت تأثیر پدیده فرونشست زمین قرار گرفته‌اند. بازدیدهای میدانی ما از مناطق مختلف شهر اصفهان حاکی از آن است که بسیاری از محله‌های این کلان‌شهر همین حالا براثر تشدید فرونشست در حال آسیب دیدن هستند. به‌طور مثال، در محله شهرک کاوه در شمال شرق اصفهان شاهد آن بودیم که دیوار حیاط‌ها و کف زمین دچار ترک‌خوردگی شده است و داخل منازل نیز شکاف‌هایی به‌اندازه پهنای دست انسان روی دیوارها ایجاد شده بود که طرف دیگر اتاق‌ها از پشت دیوار دیده می‌شد. همچنین نسبت بین سقف اتاق‌ها و دیوارها به‌هم‌خورده بود و ساختمان‌ها دچار چرخش و آسیب‌دیدگی زیادی شده بودند.
۲۸۸ مسجد در سطح شهر اصفهان دچار آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین شده‌اند
۳۰۰ مدرسه و موسسه آموزشی در پهنه فرونشستی/ حدود ۴۰ مدرسه از این تعداد، تخلیه شده‌اند
بیت‌اللهی همچنین خاطرنشان کرد: در شمال غرب اصفهان نیز محله‌ای به نام خانه اصفهان قرار دارد که حتی بیشتر از شهرک کاوه دچار آثار مخرب ناشی از فرونشست زمین شده است، به‌نحوی‌که شهرک نیروی هوایی که در حاشیه این محله قرار گرفته، چند سالی است که به‌طور کامل تخلیه شده است. بررسی‌های ما همچنین نشان می‌دهد که ۲۸۸ مسجد در سطح شهر اصفهان دچار آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین شده‌اند که برخی از آن‌ها جزو آثار تاریخی این شهر محسوب می‌شوند. همچنین نزدیک ۳۰۰ مدرسه و موسسه آموزشی در سطح شهر اصفهان در پهنه فرونشستی قرار گرفته‌اند و بر اساس اعلام سازمان نوسازی مدارس، در چند سال گذشته حدود ۴۰ مدرسه از این تعداد، تخلیه شده‌اند.
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان این‌که فرو ریزش‌های ناگهانی سطح خیابان‌ها در مناطق مختلف شهر اصفهان ازجمله آثار مخرب ناشی از فرونشست زمین در این منطقه است، عنوان کرد: در فروریزش ناگهانی خیابان هشت‌بهشت که هفته گذشته شاهد آن بودیم، یک تیر چراغ‌برق ۹ متری به‌طور کامل داخل گودال ایجادشده براثر این حادثه رفته بود. این نشان می‌دهد که این فرو ریزش‌ها چقدر می‌تواند خطرناک باشد و اگر زیر برج‌های مسکونی و خطوط اصلی انتقال آب یا گاز رخ دهد، می‌تواند فجایع بزرگی را به همراه داشته باشد.
کارشناس حوزه فرونشست زمین و زلزله‌شناسی گفت: نرخ فرونشست زمین در کلان‌شهر اصفهان به‌تدریج از جنوب به شمال افزایش می‌یابد، ولی ریسک ناشی از آسیب‌دیدگی براثر فرونشست زمین با توجه به در معرض قرار گرفتن بافت‌های فرسوده و ساختمان‌های قدیمی فاقد اسکلت، متفاوت است؛ یعنی حتی اگر میزان خطر یکسان باشد، با توجه به نوع محدثات، تأثیرپذیری آن‌ها از فرونشست بیشتر می‌شود؛ به‌نحوی‌که ممکن است یک ساختمان کم‌مقاوم با میزان کمی از نشست زمین آسیب ببیند، ولی یک ساختمان مقاوم‌تر با میزان بالاتری از نشست زمین، کمتر دچار آسیب‌دیدگی شود. بنابراین مقدار آسیب‌پذیری ساختمان‌ها و تأسیسات براثر فرونشست زمین، به میزان مقاومت آن‌ها نیز بستگی دارد.
مناطق ۲، ۹ و ۱۴ شهر اصفهان؛ ازجمله مناطق دارای ریسک بالا
لازم است جمعیتی بین ۲.۵ تا ۳ میلیون نفر را در اصفهان و اطراف آن تخلیه کنیم
وی در ادامه تأکید کرد: مناطق ۲، ۹ و ۱۴ شهر اصفهان ازجمله مناطق دارای ریسک بالای آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین در این کلان‌شهر هستند. البته المان‌های متعددی در این مناطق روی زون‌های فرونشستی و فرونشست‌های نامتقارن تأثیر می‌گذارد. در چنین شرایطی، دولت باید اقدامات لازم برای کنترل پدیده فرونشست زمین در اصفهان را انجام دهد، زیرا اگر این کار انجام نشود، روزی می‌رسد که لازم است جمعیتی بین ۲.۵ تا ۳ میلیون نفر را در اصفهان و اطراف آن تخلیه کنیم و قطعاً اگر چنین اتفاقی در این منطقه بیفتد، نوعی بحران ملی رخ خواهد داد که عواقب آن به‌شدت گریبان‌گیر دولت خواهد شد.
بیت‌اللهی درباره افزایش فرونشست زمین در مناطق مختلف کشور و اثرات آن گفت: پدیده فرونشست زمین، یک مخاطره طبیعی نیست، بلکه یک مخاطره انسان‌ساخت است. البته تجربیات موفقی در دنیا وجود دارد که بر اساس آن‌ها، می‌توان با عزم مدیریتی، نه صرف هزینه زیاد، نه فناوری پیچیده و نه دانش آن‌چنانی، این پدیده را کنترل کرد. فرونشست زمین در محدوده شهری اصفهان و نوع خاک به‌ویژه در بخش‌های شمالی شهر، پتانسیل تشکیل فیشرهای واگرا را بیشتر و زمینه را برای توسعه فرسایش تونلی و فرو ریزش‌های متعاقب آن آماده می‌کند. متأسفانه قطع جریان زاینده‌رود بیشترین اثر منفی را در شکل‌گیری و توسعه فرونشست زمین در گستره شهری اصفهان داشته که امید می‌رود اقدام جدی در این زمینه انجام شود.
ممکن است آینده خیلی دیر شود
وی در پایان تصریح کرد: هدف از طرح مسائل و ارائه هشدار درباره عواقب فرونشست در اصفهان و دیگر مناطق کشور، آن است که وقتی تبعات ۵ سال یا ۱۰ سال این پدیده پیش‌رونده را تصور می‌کنیم که مثل یک بیماری خطرناک در مناطق مختلف کشورمان در حال پیشرفت است، به این نتیجه می‌رسیم که اگر امروز برای مقابله با این پدیده اقدام نکنیم، ممکن است در آینده خیلی دیر شود؛ بخصوص در شهری مثل اصفهان که دارای آثار باستانی فراوانی است که جزو تاریخ و ریشه‌های ملت ایران هستند و اگر این آثار از بین برود، دیگر قابل‌ترمیم و بازآفرینی نیستند؛ بنابراین اصفهان و تمدن چند هزارساله آن، نیاز به تلاش ویژه‌ای به کنترل پدیده فرونشست زمین دارد.
منبع: دیده بان ایران
جریان/ جریان آنلاین
